Rok szkolny 2025/2026 przyniósł uczniom, nauczycielom i rodzicom duże zmiany w systemie edukacji. W polskich szkołach weszła w życie ważna zmiana – zmniejszenie podstawy programowej. Celem reformy jest ograniczenie treści nauczania o około 20%, co ma pozwolić nauczycielom oraz uczniom na spokojniejszą i bardziej dogłębną realizację programów. Zmiany dotyczą nie tylko szkół podstawowych, ale również liceów, techników oraz szkół branżowych. Reformie poddana zostanie podstawa programowa dla wszystkich etapów edukacyjnych, co oznacza, że zmniejszenie zakresu treści nauczania dotyczyć będzie większości przedmiotów, począwszy od klasy IV szkoły podstawowej. Co dokładnie się zmieniło i jak te modyfikacje wpłyną na przyszłe egzaminy?
Mniej materiału, więcej czasu na naukę
Zmiany w podstawie programowej, czyli głównie okrojenie treści, dotyczy aż 18 przedmiotów, w tym bazowych, jak język polski, matematyka, biologia, chemia, fizyka, informatyka czy historia. W szkołach ponadpodstawowych lista jest jeszcze szersza i uwzględnia przedmioty takie jak filozofia, historia muzyki, historia sztuki, czy język łaciński i kultura antyczna. Wprowadzone modyfikacje skupiają się na usunięciu rzeczy, które uznano za nadmiarowe, trudne do realizacji w ramach dostępnego czasu lekcyjnego albo nieadekwatne do wieku uczniów.
Dzięki temu nauczyciele mają więcej możliwości realizacji najważniejszych zagadnień, a podopieczni mogą skupić się na podstawowych umiejętnościach, bądź poświęcić więcej czasu na zgłębianie określonych sfer. Nowe podejście daje więcej przestrzeni na rozwijanie zainteresowań uczniów – zamiast „przerabiać materiał”, będą mogli zgłębiać wybrane tematy bardziej szczegółowo.
Zwiększenie nacisku na praktyczną naukę
Reformowane podstawy programowe kładą większy nacisk na umiejętności praktyczne, które będą mogły być lepiej realizowane w ramach mniej rozbudowanego programu. Zredukowanie treści teoretycznych ma pozwolić nauczycielom na wprowadzenie bardziej różnorodnych metod nauczania, takich jak projekty grupowe, debaty, eksperymenty czy zajęcia praktyczne. W szkołach podstawowych dodatkowo pojawią się obowiązkowe zajęcia z pierwszej pomocy dla klas I–VIII, na których uczniowie poznają podstawowe zasady reagowania w nagłych wypadkach. To element szerszego podejścia do nauki przez działanie, który obejmuje również większe zaangażowanie w edukację przyrodniczą.
Uczniowie będą także częściej korzystać z nowoczesnych narzędzi, takich jak aplikacje edukacyjne, platformy e-learningowe czy interaktywne zasoby dostępne w internecie. Dzięki temu nauka ma być ciekawsza, bardziej angażująca i lepiej odpowiadać na wyzwania cyfrowego świata, w którym funkcjonują dziś młodzi ludzie.
Ważne zmiany na listach lektur szkolnych
W ramach reformy wprowadzono aktualizację list lektur obowiązkowych i uzupełniających. Dla uczniów szkół podstawowych zmniejszono liczbę pozycji, koncentrując się na kluczowych dziełach, które są bardziej dostosowane do ich wieku i możliwości interpretacyjnych. Na przykład w klasach IV–VI „W pustyni i w puszczy” Henryka Sienkiewicza będzie omawiane jedynie we fragmentach, a z listy całkowicie znikają utwory takie jak „Katarynka” Bolesława Prusa czy mit o Orfeuszu i Eurydyce.
W szkołach ponadpodstawowych również ograniczono liczbę lektur obowiązkowych, dając nauczycielom większą swobodę w wyborze literatury uzupełniającej. Z listy dla klas licealnych usunięto m.in. „Konrada Wallenroda” Adama Mickiewicza oraz „Romea i Julię” Williama Szekspira. Lista została opracowana tak, by promować zrozumienie i krytyczne myślenie zamiast skupiania się na szczegółowej analizie literackiej.
Inne egzaminy ósmoklasisty i maturalny
Zmniejszenie podstawy programowej wiąże się także z modyfikacjami w zakresie wymagań egzaminacyjnych. Zgodnie z zapowiedziami, ograniczona podstawa programowa będzie obowiązywać także na egzaminie ósmoklasisty i na maturze, które w 2025 roku przeprowadzone będą już na nowych zasadach. Oznacza to, że uczniowie przystępujący do tych egzaminów będą musieli opanować tylko te treści, które znajdują się w skróconym programie, znikają natomiast dodatkowe wymagania wprowadzone w czasach pandemii.
W przypadku języka polskiego uczniowie na poziomie klas IV–VI nie muszą już znać szczegółowo treści krótkich utworów literackich, fragmentów dzieł ani wierszy analizowanych w całości. Zmniejszenie zakresu wymagań pozwoliło na większe skupienie się na przydatnych umiejętnościach, takich jak analiza tekstu czy rozumienie literatury w kontekście kulturowym. Matura także została uproszczona – wymagania dotyczące egzaminu pisemnego i ustnego dostosowano do nowych, okrojonych treści programowych, co ogranicza stres i zmniejsza presję.
Stare podręczniki i nowe przedmioty
Choć podstawy programowe uległy zmianie, uczniowie nie będą musieli wymieniać podręczników. Zostały one zaprojektowane tak, żeby nadal można było korzystać z tych samych książek, które były wykorzystywane do tej pory. Wydawcy podręczników zadbają o to, by nauczyciele wiedzieli, które fragmenty materiału już nie obowiązują, dzięki czemu łatwiej będzie dopasować podręcznik do nowego programu. To oznacza, że rodzice nie będą musieli ponosić dodatkowych kosztów związanych z zakupem nowych książek.
Od września 2025 roku w szkołach pojawią się także nowe przedmioty. W miejsce dotychczasowego HiT-u wejdzie edukacja obywatelska, która pomoże uczniom lepiej zrozumieć mechanizmy funkcjonowania społeczeństwa i państwa i zmniejszy nacisk na teoretyczną wiedzę historyczną. Zamiast skupiać się na szczegółowych wydarzeniach i datach, uczniowie będą mogli praktyczniej podejść do nauki i zdobyć orientację w bieżących kwestiach społecznych i politycznych. Równocześnie zamiast dotychczasowych zajęć z wychowania do życia w rodzinie, pojawi się edukacja zdrowotna – nowy obowiązkowy przedmiot, który skupi się na promowaniu zdrowia fizycznego i psychicznego młodzieży.
Pierwszy krok w kierunku szerszej reformy
Reforma podstawy programowej, która weszła w życie od września, wraz z rokiem szkolnym 2024/2025, to pierwszy krok ku uproszczeniu polskiego systemu edukacji. Głównym celem jest skupienie się na jakości nauczania i większym komforcie nauczycieli i uczniów, a nie tylko na ilości materiału do omówienia. Zmniejszenie zakresu treści, zmiany w przedmiotach oraz wprowadzenie nowych, mają pomóc młodym ludziom lepiej zrozumieć otaczającą ich rzeczywistość i przygotować się do wyzwań XXI wieku.
Reforma nie kończy się na roku 2025 – w kolejnych latach planowane są dalsze zmiany, które obejmą również przedszkola i inne etapy kształcenia. Zmniejszona podstawa programowa będzie obowiązywać przez dwa lata w szkołach podstawowych i przez cztery lata w ponadpodstawowych. Pełna reforma programowa ma wejść w życie odpowiednio 1 września 2026 roku w podstawówkach, a w szkołach kolejnego etapu zacząć obowiązywać od roku szkolnego 2028/2029, wówczas już z nowymi, zmienionymi podręcznikami.