24 stycznia obchodzimy Dzień Środków Masowego przekazu. Warto tego dnia zatrzymać się nad rolą, jaką pełnią media w naszym życiu i czy potrafimy postrzegać je krytycznie.
Termin mass media powstał w USA w latach 40., określając masowy charakter produkcji i odbioru przekazu, a także jego stereotypowość, schematyzm, łatwą dostępność połączoną ze skłonnością do uproszczeń. Środki masowego przekazu są często atakowane za obniżanie poziomu kultury, a nawet propagowanie złego smaku i trywialnych treści. Ich wpływ na wszystkie dziedziny życia (szczególnie politycznego) jest ogromny. Pełnią również pożyteczną rolę narzędzi najszerszej edukacji społecznej i kulturalnej.
Do czego służą środki masowego przekazu? Co się do nich zalicza?
Środki masowego przekazu, środki komunikowania masowego, mass media, środki masowej informacji i propagandy, instytucje i urządzenia techniczne, za pomocą których przekazuje się treści informacyjne bardzo licznym i zróżnicowanym odbiorcom. Do środków masowego przekazu zalicza się: wysokonakładową prasę, radio, telewizję, fonografię (płyty, kasety), szeroko rozpowszechnione filmy i wideokasety oraz wydawane w dużych nakładach publikacje książkowe. Środki masowego przekazu związane są z kulturą masową. Zaczęły się rozwijać w XIX w. (prasa), w XX w. rozwinął się film (lata 20.), radio (lata 30.), telewizja (lata 50.).
Jednym z głównych środków masowego przekazu są media, których są dwa rodzaje. Media tradycyjne to takie, w których komunikacja odbywa się w jednym kierunku np. film, książka. W mediach interaktywnych przepływ informacji możliwy jest w dwie strony np. internet. Natomiast ze względu na tempo dostarczania odbiory informacji, mówimy o mediach wolnego kroku (książki, prasa) oraz szybkiego kroku (radio, telewizja).
Silniejszym oddziaływaniem charakteryzują się media wolnego kroku, ponieważ w ich przypadku odbiór danej informacji odbywa się w sprzyjających warunkach, w atmosferze spokoju. Do tej informacji odbiorca może parokrotnie powracać. Nie można tego powiedzieć natomiast o mediach szybkiego kroku.
Ze względu na dowolność interpretacji przekazu przez odbiorcę wyróżniamy: media gorące (przekaz jednoznaczny) – narzucający odbiorcy interpretację (prasa, radio) i media zimne (przekaz wielokanałowy) – z pozostawioną swobodą interpretacji (telewizja).
Media pełnią następujące funkcje:
informacyjną – przekazują masowemu odbiorcy informacje
opiniotwórczą – kształtują opinię odbiorcy
kontrolną – pozwalają ocenić postępowanie jednostek, np. zajmujących wysokie państwowe stanowiska
kulturotwórczą – upowszechniają współczesną kulturę
edukacyjną – poszerzają wiedzę odbiorcy
rekreacyjną – dostarczają odbiorcy rozrywkę
W okresie PRL środki masowego przekazu, pozostające w dyspozycji państwa i partii, bywały traktowane jako narzędzia służące do polityczno-ideologicznej indoktrynacji. Obecnie istnieje w Polsce wolny rynek środków masowego przekazu, przyczyniając się do ich wielostronnego zróżnicowania.