Historia » Wronki w czasach nowożytnych

WRONKI W CZASACH NOWOŻYTNYCH (XVI – XVIII w.)

1. Wydarzenia polityczne a rozwój miasta. Właściciele Wronek
W roku 1515 Wronki przeszły na własność magnata Łukasza Górki. Łukasz Górka, właściciel wielu wsi i miasteczek był w owym czasie wojewodą poznańskim i generałem wielkopolskim.
Zygmunt Stary przekazał Łukaszowi Górce i jego prawnym następcom na dziedziczną własność miasto Wronki.
Górkowie byli właścicielami Wronek aż do roku 1592. Potem miasto przeszło na własność Czarnkowskich, w XVII wieku – Kostków i Łąckich, w XVIII wieku – Koźmińskich, a w XIX wieku – Dzieduszyckich i Grabowskich.
Kiedy w roku 1655 napadli na Polskę Szwedzi, ich wojska dawały się ludności dotkliwie we znaki. Ofiarą ich grabieży padły także klasztor i fara we Wronkach. W roku 1656 sprzymierzyli się ze Szwedami Brandenburczycy, którzy wkroczyli do Wielkopolski i zajęli szereg miast. W roku 1657 spłonęły doszczętnie Śrem i Wronki.
Po klęsce wojsk rosyjskich nad Prutem w roku 1711 zwolennicy Leszczyńskiego zorganizowali dwie wyprawy na Wielkopolskę. Wtedy to Wronki obok innych miast padły pastwą płomieni.
Wkrótce potem przybyły do Wielkopolski wojska saskie, które paliły znowu dobra zwolenników Leszczyńskiego. W płomieniach stanęły wówczas miasta, osady chłopskie i dwory szlacheckie. Między innymi płonęły Wronki po raz drugi, obok takich miast jak: Sieraków, Złotów, Leszno, Rawicz, Wieleń.
Tereny te były również miejscem przemarszów wojsk pruskich i rosyjskich w czasie trwania wojny siedmioletniej (1756-1763). Wycofujące się wojska rosyjskie spaliły we Wronkach most drewniany na Warcie, aby utrudnić pościg wojskom pruskim.
W 1772 roku Austria, Rosja i Prusy dokonały I rozbioru Polski. Wronki stały się znowu na kilkanaście lat miastem niemal nadgranicznym. W roku 1793 Rosja i Prusy dokonały II rozbioru Polski. Wronki wraz z całą Wielkopolską dostały się pod zabór pruski.

2. Budynki i warunki mieszkaniowe.
Pierwsze dane dotyczące ilości domów mieszkalnych spotykamy w księdze grodzkiej miasta Poznania z lat 1631-32. Zapis z tych lat wyszczególnia we Wronkach 132 domy mieszkania ludności chrześcijańskiej i 23 domy żydowskie, razem 155 domów. W połowie XVIII wieku miały Wronki 237 budynków mieszkalnych, z których tylko 6 było pokrytych dachówkami.
Przeważająca ilość domów zbudowana była z drewna lub miała konstrukcję drewniano-glinianą. Jedynie domy bogatszych kupców i rzemieślników zbudowane były z cegły i pokryte dachówkami.

3. Ludność.
Ludność dzieliła się na chrześcijańską i żydowską. Chrześcijanie stanowili około 72% ogółu ludności, a Żydzi około 28%. Ludność chrześcijańska obejmowała katolików i ewangelików. Nie znamy dokładnej liczby ludności niemieckiej w wieku XVIII. Musiała ona odgrywać poważną rolę w życiu miasta, o czym świadczą powtarzające się co pewien czas zapisy w księgach miejskich w języku niemieckim.
Żydzi nie korzystali z prawa miejskiego. Zaczęli napływać do Wronek w XV wieku. Współżycie Żydów z ludnością chrześcijańską było raczej poprawne.
Dokładny spis ludności został sporządzony w 1789 roku. Wronki liczyły w tym roku 668 mieszkańców.

4. Bractwa
Powszechną organizacją rzemiosła były cechy zwane też bractwami. W omawianym okresie były we Wronkach m.in. cech krawiecki,szewski, kuśnierski, piwowarów, garncarzy, rzeźników, miodosytników i inne.
Organizacją, która skupiała bogatszą część ludności bez względu na różnice wyznaniowe była gildia strzelecka.
Głównym celem tej organizacji było danie jej członkom godziwej rozrywki oraz przyczynienie się do wzajemnego zbliżenia i zawrzenia przyjaźni. Co pewien czas odbywało się strzelanie o tytuł króla kurkowego lub o premie. Imprezy te urządzane były zawsze w sposób uroczysty.

5. Urząd burmistrzowski i wójtowski.
W omawianym okresie najważniejszą rolę odgrywał patrycjat, który decydował o gospodarce miasta i wyborze samorządu miejskiego. Samorząd składał się z rady miejskiej z burmistrzem oraz ławy sądowej z wójtem.
Na czele rady miejskiej stał burmistrz. Wybierany był przez mieszczan na okres 1 roku i zatwierdzany przez właściciela miasta.
Urząd burmistrzowski stał na straży przestrzegania przez mieszczan obowiązujących przepisów, załatwiał sprawy administracyjne i porządkowe, troszczył się o zachowanie porządku publicznego, przyjmował skargi od mieszczan.
Burmistrz przyjmował przysięgę od nowo przyjętych mieszczan, czuwał także nad tym, aby nikt nie wyprowadzał się z miasta.
Obok urzędu burmistrzowskiego funkcję w mieście spełniał urząd wójtowski, składający się z wójta i 6 ławników. Do kompetencji urzędu wójtowskiego należały takie sprawy jak:
a) zapisywanie spraw majątkowych do ksiąg wieczystych
b) przyjmowanie skarg i załatwienie sporów między obywatelami
c) prowadzenie rozpraw sądowych i wyznaczanie kar za przestępstwa kryminalne

6. Stosunek właścicieli Wronek do miasta.
Rody magnackie traktowały miasto jako źródło swoich dochodów. Mieszczanie byli zobowiązani do uiszczenia na rzecz właściciela ziemskiego opłat, a w szczególności podatku od gruntu.
Właściciele dowolnie dysponowali posiadaną ziemią w całej okolicy i jeśli to odpowiadało ich interesom, sprzedawali względnie nadawali bezpłatnie określone tereny osobom, które zdobyły ich uznanie, lub których praca wymagała uprzywilejowania ze względu na znaczenie gospodarcze dla dworu.
Właściciele miasta mieli także decydujący wpływ na wybór władzy miejskiej. Oni powoływali wójta, zatwierdzali wybór burmistrza i ustalali organizację życia miejskiego.

7. Sprawy religijne.
W omawianym okresie ludność miasta dzieliła się na trzy grupy wyznaniowe: katolicką, ewangelicką i żydowską. Każda z tych grup miała własne domy modlitwy, własnych duchownych i specyficzny system wierzeń i obrzędów religijnych. Największe znaczenie miała parafia katolicka, do której należały Wronki i 6 okolicznych wsi.
W roku 1710 wybudowano przytułek dla chorych i starców, którzy zobowiązani byli do codziennych modłów za dusze fundatorów i do zamiatania kościoła. W wieku XVI, w czasach Reformacji, kościół katolicki doznał bardzo poważnego wstrząsu. Kościół we Wronkach w tym czasie bardzo podupadł i uległ dewastacji do tego stopnia, że woda lała się na ołtarz, W roku 1560 odebrano kościół dysydentom; spłonął w czasie pożaru miasta w pierwszej połowie XVII wieku, a po odbudowie zastał na nowo poświęcony w roku 1660.
Również kościół i klasztor dominikanów był wg wizytacji z roku 1630 w gruzach, a ich mienie w ręku patrona. Dominikanie popadli w nędzę i w roku 1618 przenieśli się do Poznania. Wrócili do Wronek po zupełnym zwycięstwie kontrreformacji.
Ruch reformacyjny wywarł też decydujący wpływ na organizację i siedzibę dekanatu. Na wybór nowej siedziby dekanatu wpłynęło niewątpliwie poważne osłabienie katolicyzmu w dobie reformacji w majętnościach Górków. Dopiero ich spadkobiercy, Czarnkowscy przywrócili katolicyzm.
Kolejna fala protestantów napłynęła do Wronek pod koniec wojny 30-letniej, trwającej od roku 1618 do 1648. Jedną z najstarszych wiadomości o ewangelikach mamy z roku 1642. Ówczesny właściciel Wronek, Kostka, przywilejem z dnia 27 maja 1642 roku zwolnił wszystkich protestantów od dotychczas wymaganego obowiązku ubiegania się o specjalne pozwolenie na pochowanie zmarłego na miejscowym cmentarzu.
Na początku XVII wieku liczba ewangelików szybko wzrosła w związku z rozprzestrzenianiem się w tej okolicy tzw. kolonizacji olenderskiej.
Początkowo ewangelicy udawali się na nabożeństwa w niedziele i święta do sąsiedniego Piotrowa, gdzie był jedyny na całą okolicę zbór luterański. Korzystając z uchwały sejmu warszawskiego z roku 1763, która zapewniała zupełną swobodę religijną ewangelicy rozpoczęli starania o utworzenie parafii we Wronkach.
W wyniku tych starań konsystorz we Wschowie powołał komisję, która utworzyła parafię ewangelicką we Wronkach.
Nabożeństwa odbywały się początkowo w prowizorycznie urządzonym domu modlitwy przy ulicy Ogrodowej (obecnie Kościuszki). W 1788 roku powstała gmina miejska Wartosław, dokąd pastor z Wronek dojeżdżał co kwartał celem załatwiania miejscowym spraw kościelnych.
Ludność ·żydowska stanowiła odrębną gminę wyznaniową. Żydzi podporządkowani byli jurysdykcji pańskiej i miejskiej.

8. Szkolnictwo.
Każde wyznanie utrzymywało przy swojej świątyni szkółkę z nauczycielem, który albo był duchownym danego wyznania, albo też był z nim ściśle związany i od niego zależny. Po I rozbiorze Polski ożywia się życie kulturalne w kraju, postępowi Polacy dążą do reformy szkolnictwa, tworzą Komisję Edukacji Narodowej.
W roku 1773 został podpisany między magistrantem Wronek a ówczesnym nauczycielem Ziemniewiczem kontrakt, który wyszczególnia z jednej strony obowiązki pedagogiczne nauczyciela, a z drugiej strony określa wysokość wynagrodzenia za pracę w szkole i dodatkowo – za pisarstwo w magistracie.

Na podstawie książki Czesława Grota „Wronki od czasów najdawniejszych do 1945”

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.