Mój radca – rewolucja w dziedziczeniu przedsiębiorstw

Zawsze uważaliśmy, że w pierwszej kolejności należy promować osoby, które postanowiły swoją działalność prowadzić w naszej gminie. Wspólnie z radcą prawnym Mateuszem Spychałą zapraszamy do lektury cyklu porad prawniczych. Może chcielibyście, aby w kolejnych artykułach pojawiły się problemy, które dotyczą Was lub Waszej firmy? Zachęcamy do kontaktu!

Rewolucja w dziedziczeniu przedsiębiorstw – zarządca sukcesyjny, ustanowienie

W poprzednim artykule dotyczącym rewolucji w dziedziczeniu przedsiębiorstw wyjaśniłem, czym jest przedsiębiorstwo w spadku – masą majątkową, wchodzącą w skład spadku po zmarłym przedsiębiorcy. [artykuł znajdziecie TUTAJ – przyp.red.]

Napisałem też, że do faktycznego funkcjonowania takiego przedsiębiorstwa niezbędne jest ustanowienie zarządu sukcesyjnego. Dzisiejszy tekst poświęcony jest tej tematyce.

Działający w ramach zarządu sukcesyjnego zarządca sukcesyjny prowadzi przedsiębiorstwo w spadku. Jest niejako tymczasowym zastępcą zmarłego przedsiębiorcy.

Zarządcą może zostać osoba fizyczna, posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Nie można powołać na zarządcę osoby prawnej, np. spółki z o.o., jak również jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, która ma jednak zdolność prawną – np. spółki jawnej. Zarządcą może być wyłącznie człowiek. Kandydat musi także co do zasady ukończyć osiemnaście lat, gdyż wiek ten gwarantuje posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych, czyli możliwości samodzielnego dokonywania skutecznych czynności prawnych (np. zawierania umów). Nie może zostać zarządcą osoba, na której ciąży prawomocny zakaz prowadzenia działalności gospodarczej orzeczony przez sąd w myśl przepisów ustawy Prawo upadłościowe, ani osoba, wobec której prawomocnie orzeczono jako środek karny albo zabezpieczający zakaz prowadzenia działalności gospodarczej tego rodzaju, jaką prowadził zmarły przedsiębiorca (lub polegającej na zarządzie majątkiem w ogólności).

Zarządcę można wyznaczyć na dwa sposoby: za życia przedsiębiorcy albo po jego śmierci.

Rozwiązaniem dającym pewność ciągłości działania przedsiębiorstwa jest ustanowienie zarządcy sukcesyjnego jeszcze za życia właściciela.
Aby tego dokonać, przedsiębiorca musi podjąć kolejno następujące kroki:

1. Powołać zarządcę oraz uzyskać jego zgodę na pełnienie tej funkcji.
Należy to uczynić poprzez spisanie oświadczeń przedsiębiorcy oraz kandydata na zarządcę i złożenie pod tymi oświadczeniami własnoręcznych podpisów. Uwaga! Bez zachowania tych wymogów powołanie będzie nieskuteczne. Należy dodać, że przedsiębiorca może w swoim oświadczeniu bądź to wskazać konkretną osobę, bądź to zaznaczyć, że zarządcą stanie się z chwilą jego śmierci ustanowiony już wcześniej prokurent. Oświadczenia przedsiębiorcy oraz kandydata na zarządcę nie muszą znaleźć się w jednym dokumencie.
2. Wpisać zarządcę sukcesyjnego do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.
Dokonuje się tego poprzez złożenie formularza CEIDG-1 wraz z załącznikiem CEIDG-ZS. Załącznik obejmuje dane zarządcy oraz oświadczenie, że zgodził się on na swoje powołanie, które jest składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.

Proszę zauważyć, że złożenie wskazanych formularzy nie zastępuje aktów powołania oraz uzyskania zgody, o których mowa w pkt. 1 powyżej. Formularze służą tylko dodaniu informacji o zarządcy sukcesyjnym do systemu CEIDG.

Po dopełnieniu wskazanych formalności osoba powołana stanie się zarządcą sukcesyjnym automatycznie z chwilą śmierci przedsiębiorcy.

Zarządcę można ustanowić także po śmierci przedsiębiorcy. Możliwość taka istnieje zarówno wtedy, gdy przedsiębiorca za życia nie podjął żadnych działań w tym kierunku, jak również w przypadku niedokończenia przez niego procedury ustanowienia (np. nastąpił akt powołania i wyrażenia zgody, lecz nie został złożony wniosek do CEIDG).

Proces ten jest nieco bardziej skomplikowany i odbywa się z udziałem notariusza.
Z inicjatywą powołania zarządcy może wystąpić:
1) małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku (sytuacja taka najczęściej będzie miała miejsce, gdy w chwili śmierci przedsiębiorcy przedsiębiorstwo należało do majątku wspólnego małżonków),
2) lub spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek (np. syn przedsiębiorcy, który zdecydował się po nim dziedziczyć),
3) albo spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku (czyli osoba, którą przedsiębiorca powołał do dziedziczenia w testamencie i która chce po nim dziedziczyć; uprawnienie zapisobiercy windykacyjnego wymaga szczegółowego omówienia przy innej okazji).

Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (lub po zaistnieniu innego dokumentu wykazującego prawa do spadku w jeden z przewidzianych przez przepisy sposobów) zarządca sukcesyjny może być powołany już tylko przez właściciela przedsiębiorstwa w spadku, a więc osobę, o której mowa w art. 3 ustawy o zarządzie sukcesyjnym.

Osoby te mogą skorzystać z możliwości powołania zarządcy w terminie dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy. Powołanie zarządcy sukcesyjnego najczęściej nie będzie zależało jednak tylko od nich – muszą wyrazić na to zgodę osoby, które łącznie posiadają udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100.

Przyjmując pewne uproszczenia, procedura powołania zarządcy w tym trybie może przedstawiać się następująco:

1. Uprawniony do powołania zarządcy wypracowuje zgodę na powołanie na to stanowisko określonej z imienia i nazwiska osoby wśród posiadaczy wystarczającej liczby udziałów w przedsiębiorstwie w spadku (więcej niż 85/100).
2. Wszystkie te osoby udają się do notariusza, gdzie:
– uprawniony do powołania zarządcy składa oświadczenie o przysługującym mu udziale w przedsiębiorstwie w spadku oraz inne oświadczenia wymagane prawem,
– notariusz sporządza akt notarialny, obejmujący oświadczenie o powołaniu zarządcy oraz oświadczenia o wyrażeniu zgody na powołanie zarządcy,
– osoba powołana na zarządcę składa oświadczenie o braku prawomocnie orzeczonych wobec niej zakazów, o których była już mowa powyżej.
3. Notariusz zgłasza do CEIDG fakt powołania zarządcy sukcesyjnego.

W wyniku przeprowadzenia powyższej procedury zarządca będzie pełnił swoją funkcję od momentu jego wpisania do CEIDG.

Spośród dwóch możliwych sposobów powołania zarządcy sukcesyjnego prostszym jest zatem ten pierwszy – przedsiębiorca musi uzyskać zgodę jedynie przyszłego zarządcy, a cała sprawa dokonuje się bez udziału notariusza.

Następny artykuł z cyklu „Rewolucja w dziedziczeniu przedsiębiorstw” dotyczył będzie uprawnień i sposobu działania ustanowionego już zarządcy sukcesyjnego.

Mateusz Spychała
radca prawny

Mateusz Spychała – radca prawny. Ukończył studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji UAM w Poznaniu. Uważa, że prawo jest dla wszystkich, choć nie wszyscy darzą je sympatią. Wielki miłośnik broni. I zwierząt.